Leren lezen en schrijven

Leren lezen en schrijven

Het handelingsplan voor leerlingen met het Angelman syndroom legt de nadruk op het ontwikkelen van zelfredzaamheid, zoals zelfstandige lichaamsverzorging en het communiceren van persoonlijke wensen en behoeften. Ouders van leerlingen met AS geven meestal voorrang aan de ontwikkeling van sociale vaardigheden, communicatie en zelfstandigheid boven theoretisch onderwijs in zaken als lezen en schrijven (Leyser & Kirk, 2011).

Het ontwikkelen van lees- en schrijfvaardigheden is zinvol voor leerlingen met AS.
Onderzoek wijst uit dat een uitgebreid lesprogramma om te leren lezen en schrijven wel eens de meest effectieve manier zou kunnen zijn voor taalontwikkeling en het vermogen om actief en zelfstandig aan gezamenlijke sociale interacties deel te nemen. Zo’n uitgebreid lesprogramma richt zich op vaardigheden waar leerlingen met AS het meest behoefte aan hebben:
actieve communicatie en de ontwikkeling van een receptieve woordenschat (de taalgebruiker herkent de betekenis van de woorden wanneer hij of zij deze hoort of leest).

Begeleiders en docenten kunnen ervoor zorgen dat ervaringen met lezen en schrijven een verrijking zijn voor leerlingen met AS door ze duidelijk te laten zien en voelen welke sociale aspecten dit met zich meebrengt.

De ontwikkeling van lees- en schrijfvaardigheid is onlosmakelijk verbonden met communicatie en sociale omgang. Het gaat bij lees- en schrijfvaardigheden ook om:

• het genieten van woorden, verhalen en boeken die hardop voorgelezen worden,
• het vertellen van hun eigen verhalen en betrokkenheid voelen bij verhalen van anderen.

Lezen is een belangrijke manier om meer te leren over de wereld om ons heen.

Traditionele lees- en schrijfvaardigheden maken gebruik van het alfabet, het meest specifieke en universele grafische stelsel dat ontworpen is om te communiceren met anderen en zeggenschap over het eigen leven uit te oefenen. Zelfs slechts basiskennis van het alfabet kan een leerling al in staat stellen letters te gebruiken om zijn of haar communicatiemogelijkheden te vergroten.

De beginfase van het leren lezen en schrijven
De meeste leerlingen met AS bevinden zich in de beginfase van de ontwikkeling van lees- en schrijfvaardigheden. Het begint met het besef dat klanken en woorden kunnen worden weergegeven met de letters van het alfabet, dat boeken van links naar rechts worden gelezen en van boven naar beneden en dat tekst een betekenis heeft. Leerlingen met AS hebben hetzelfde uitgebreide lesprogramma nodig als hun leeftijdgenoten zonder beperkingen.

Beginnende lees- en schrijfvaardigheden blijken uit:

• het waarnemen en imiteren van het functionele gebruik van gedrukt materiaal, het bladeren door boeken om zo de conventies van drukwerk te bekijken,
• tekenen en schrijven (inclusief krassen) om verhalen te delen of betekenis te geven aan het gekrabbel.

Beginnende lees- en schrijfvaardigheden helpen het vermogen te ontwikkelen om:

• te communiceren met een communicatiesysteem (OC),
• te genieten van het gezamenlijk lezen van een boek,
• deel te nemen aan een gesprek
• het zelf vertellen van verhalen.

Leerlingen met ernstige beperkingen lijken lees- en schrijfvaardigheden op eenzelfde manier te leren als hun leeftijdgenoten zonder beperkingen.

Leerlingen met ernstige beperkingen vereisen een intensievere instructie gedurende een langere periode. Daarbij moet er nauwkeurig aandacht besteed worden aan de manier waarop een instructie voor hen het best toegankelijk gemaakt kan worden, gegeven de verschillen in hun manier van communiceren, kennis, aandacht, gedrag en zintuiglijke en motorische vaardigheden (Erickson & Koppenhaver, 2007).

Uitgebreide programma’s voor lezen en schrijven richten zich o.a. op:

• het besef van het verband tussen klanken en betekenis,
• de ontwikkeling van de woordenschat,
• automatische woordherkenning,
• taalbegrip bij lezen en
• luisteren,
• zelfstandig schrijven en lezen, zodat dit voor allerlei doeleinden gebruikt kan worden.

De meeste leerlingen met AS beschikken over vaardigheden die horen bij de beginfase van leren lezen en schrijven.

Begeleiders en docenten kunnen de vooruitgang op dat gebied meten en documenteren met behulp van methodes als ‘The Bridge’, een schaal waarmee op basis van observatie en door middel van een portfolio een bepaling gemaakt kan worden van de allereerste lees- en schrijfvaardigheden.

‘The Bridge’ deelt die vaardigheden in categorieën in, zoals:

• de eerste beginselen van lezen, zoals bekendheid met boeken en gedrukt materiaal
  de eerste beginselen van schrijven
• kennis van het alfabet
• besef van het verband tussen klank en betekenis
• gesproken taal

Deze categorieën stellen begeleiders in staat specifieke terreinen aan te wijzen waar leerlingen goed of minder goed in zijn met betrekking tot hun algehele ontwikkeling in lezen en schrijven. De classificatie door middel van een portfolio biedt een handige structuur om individuele leerdoelen vast te stellen en de mogelijkheden op het gebied van lezen en schrijven met de ouders te bespreken.

Beginfase van schrijven
De beginfase van schrijven leent zich er waarschijnlijk het beste voor om een inschatting te maken van de ontwikkeling op het gebied van lezen en schrijven bij leerlingen met ernstige beperkingen. Schrijven is een cognitieve handeling waarbij gedachten worden vertaald in een symbolische vorm die anderen kunnen begrijpen. Het cognitieve proces van het vertalen van gedachten in symbolische vormen is in principe hetzelfde, of het nu gaat om het vertalen in pictogrammen in een OC systeem of in letters bij het schrijven. Activiteiten voor de beginfase van het schrijven geven de leerling toegang tot het hele alfabet om boodschappen te creëren en te ontdekken hoe letters kunnen worden gecombineerd om boodschappen van verschillende betekenis te schrijven.
Leerlingen met AS hebben toegang nodig tot betekenisvolle schrijfactiviteiten tijdens dagelijkse bezigheden, zoals het maken van een boodschappenlijst, het schrijven van een brief, hun naam zetten boven een werkje. Deze leerlingen hebben beperkingen in de fijne en de grove motoriek die hen ernstig kunnen belemmeren in het gebruik van boeken en ander leesmateriaal.

Aangepaste teksten zijn misschien nodig om in hun cognitieve en aandachtsbehoeften te voorzien. Veel van deze leerlingen zullen het meest geïnteresseerd zijn in verhalen die een directe relatie hebben met hun eigen persoonlijke belevenissen. Het delen van teksten over hun eigen ervaringen en favoriete onderwerpen heeft als extra voordeel dat het ook helpt bij vriendschappen sluiten en de ontwikkeling van communicatie bevorderd.

Ondersteunde communicatie (OC)
Leerlingen hebben OC nodig om te kunnen communiceren over hun lees- en schrijfervaringen, zoals hun mening geven over teksten, vragen of een tekst voorgelezen kan worden of op een andere manier verbinding krijgen met de tekst die zij lezen.

Het belangrijkste is dat leerlingen met het Angelman syndroom de gelegenheid moeten krijgen om bezig te zijn met lees- en schrijfactiviteiten over ervaringen die voor hen persoonlijk betekenisvol zijn.